İzmir’in Çanakkale’si Sancakkale.
İzmirliler ve İzmir’de yaşayanlar olarak parmakla sayılacak kadar az kişinin bildiği Sancakkale.
İzmir’in Narlıdere İlçesi sahilinde bulunan Sancakburnunda bulunan Sancakkale.
Kale, Sadrazam Köprülü Mehmed Paşa’nın emriyle 1666 yılında İzmir Körfezi’nin güneyindeki Sancakburnu’nda inşa edilmiş.
Sancakkale Gediz Nehri’nin taşıdığı alüvyonlarla sığlaşan nehir ağzı ile karşı kıyıdaki Sancakburnu arasındaki İzmir körfezinin en dar yeri olması nedeniyle kalenin inşası, körfezdeki gemi trafiğinin kontrol altına alınması açısından oldukça önemli konumda.
Kalenin 1666 yılında yapımıyla İzmir’in savunmasına ek olarak, İzmir Limanı’na uğrayan gemilerin gümrük vergisi ödemeden limandan ayrılmasının da önüne geçilmiş.
1688 yılında, İzmir depremi nedeniyle büyük zarar gören kale, 1691 yılında onarılarak yeniden faaliyete geçirilmiş. 1828’de bir kez daha onarılan kaleye bu kez tabyalar da eklenmiş. 1877 yılının mayıs ayında Almanya’dan getirilen Krupp topları da kaleye yerleştirilmiş.
I. Dünya Savaşı devam ederken, 5 Mart 1915’te, İngiliz ve Fransız gemileri kaleye saldırmış, 10 Mart’a kadar devam eden saldırılarda, Sancakkale destansı bir vatan savunmasına sahne olmuş. İzmir Körfezi’ne girmek isteyen İtilaf Devletleri donanması, karşısında Türk topçusunu bulmuş, Sancakkale zaferi, Çanakkale Zaferi gibi savaşın seyrini değiştiren savaşlardan biri olmuş.
Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale’ye, İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirerek İnciraltı-Narlıdere hattına toplam 48 toptan oluşan 11 batarya yerleştirilmiş.
O tarihlerdeki AHENK gazetesi haberine göre, Kale bataryaları ile donanma arasındaki top düellosu sırasında İzmir şehri ve civar halkı telaş göstermemiş bu manzarayı seyretmek için deniz kenarına ve yüksek yerlere gitmişler. Bu olayla ilgili olarak vilayetin resmî tebliğini yayımlayan gazete yedi yaralı verildiğini ve bir düşman torpil gemisinin batırıldığını yazmış.
6 Mart 1915 günü sabahı, İtilaf Donanmasının yoğun bombardımanı başlayan gün, mayın arama ve tarama gemileri, zıhlı topçuların desteğiyle ilerlemiş, ancak Sancakkale topçusunun karşı ateşiyle işgalciler çekilmek zorunda kalmış. Bu harekâtta da düşmanın bir mayın tarama gemisi batırılmış.
7 Mart 1915 günü 285 bordo sayılı Okino adlı gemi de mayına çarparak batmış.
İtilaf Donanması’nın İzmir’i denizden işgal saldırısı sırasında 87 tonluk İngiliz torpito botu No 064 21 mart 1915’de, 535 tonluk İngiliz monitoru M30, 13 Mayıs 1915 günü İzmir Körfezindeki Türk bataryaları tarafından batırılmış.
1000 tonluk Fransız mayın döşeme gemisi Casabianca, 3-4 Temmuz 1915 İzmir Körfezinde döşediğimiz mayınlara çarparak batmış.
6 Mayıs 1916 günü Karaburun sahilindeki topçularımızın açtığı ateş sonucu iki İngiliz Monitörü de batırılarak Uzunada alınmış.
Bazı tarihçiler, İtilaf devletleri Sancakkale’yi geçip, mayınları temizledikten sonra İzmir’e girebilseydi ve Çanakkale’de de başarılı olabilselerdi savaşın seyri çok daha değişik olacaktı derler.
Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Sancakkale’den bahsederken “KAL’Aİ SANCAKBURNU” adının yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet Balyemez ve Çultutmaz Şayka topları” bulunduğunu yazmış. Kalenin yapımıyla vergi ödemeyen gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, gümrük vergisi ödemeye başlamış.
Yeni yapıldığı için Yenikale veya kalede dalgalanan bayrak nedeniyle Sancakkale adıyla anılan kale, İzmir’in denizden girişine kazandırdığı güzellik, birçok yabancı seyyahın eserine, ressamların tablolarına da ilham kaynağı olmuş.
Ne yazık ki bu büyük tarihi olay, Sancakkale’de verdiğimiz büyük savunma adeta kaybolan tarihimizden bir sayfa.
Sancakkaleyi gündeme getirmek için, Eczacı Celal ÖCAL öncülüğündeoluşturulan İzmir Sancakkale Dayanışma Grubu,
Sancakkale’nin müze veya ören yeri olarak ve Yenikale şehitliğinin de, statüsünün mandalina bahçesi olarak değil, şehitlik statüsü kazandırılarak ziyaretler açılması için mücadelesine devam ediyor.
Günümüzde askerî bölge olan Sancakkale yada diğer adıyla Yenikale’de halen Özel Eğitim Merkez Komutanlığımız faaliyet göstermektedir.